Skadarsko jezero

Manastiri Skadarskog jezera

Prečista Krajinska

Visoko u zaleđu, kod naselja Ostros u Krajini, nalaze se ostaci najvećeg i najstarijeg manastira na ovom prostoru. Njegovo osnivanje vezuje se za XI vijek i zetskog kneza Jovana Vladimira. U XV vijeku bio je sjedište Zetske mitropolije, koje je u vrijeme Turaka premješteno na Vranjinu. Pretpostavlja se da je manastir srušen početkom XVII vijeka, najezdom vojske skadarskog vezira Sulejman-paše Bušatlije. Do danas je ostao ruševina.

Vranjina

Na istočnoj padini poluostrva Vranjina 1233. godine, u vrijeme Nemanjića i prvog zetskog episkopa Ilariona, podignut je manastir Svetog Nikole. Njegovo vlastelinstvo bilo je u to doba jedno od najvećih u Crnoj Gori. Dugo vremena imao je značajnu kulturnu i političku ulogu u zetskoj državi. Više puta je stradao u turskim napadima, da bi 1862. godine bio potpuno srušen. Od srednjovjekovnog kompleksa nema arhitektonskih ostataka. Starom manastiru pripadala su tri zvona, svojevremeno pronađena zakopana ispred crkve. Livena su u Veneciji u XIV i XV vijeku. Čuvaju se u Cetinjskom manastiru. Pred kraj 19. vijeka knjaz Nikola obnavlja manastir. Za gradnju konaka vezuje se njegova zamisao da svoje brojne kćerke, ako se ne udaju, zamonaši u ovom manastiru.

Starčevo

Najstariji hram među zadužbinama Balšića na jezerskim ostrvima u Krajini je crkva Svete Bogorodice na Starčevoj gorici. Sagrađena je zajedno sa konakom i pratećim objektima u vrijeme Đurđa Balšića sredinom druge polovine 14. vijeka zaslugom starca Makarija, koji je u to vrijeme živjeo na ostrvu i zbog kojeg je ostrvo dobilo ime. Starčevo je u doba svog aktivnog života bio značajan prepisivački centar. Poznati crnogorski štampar iz XVI vijeka, Božidar Vuković Podgoričanin testamentom je izrazio želju da ovdje bude sahranjen.

Beška

Nedaleko od Starčeva nalazi se ostrvo Beška (Brezovica), kojim dominira manastir sa dvije crkve. Veća je posvjećena svetom Đorđu, zadužbina je Đurđa II Stracimirovića Balšića, s kraja XV vijeka. Manju, Bogorodičinu crkvu podigla je 1439. godine Đurđeva žena Jelena Balšić, kćerka srpskog kneza Lazara koja je sahranjena na tom ostrvu. I ovaj manastir pamti živu prepisivačku aktivnost.

Moračnik

Na ostrvu Moračniku, južno od Beške, Balša III podigao je svoju zadužbinu početkom 15. vijeka. Manastirski kompleks čine crkva Svete Bogorodice, konak, masivna kula i jedna prostorija uz kulu. Desno i lijevo od ulazne kapije, proteže se zid koji okružuje manastir. Poslednji u nizu manastira u krajinskom arhipelagu, Moračnik ima visoku kulu, koja je sa obližnjim snažnim pirgom (kulom) na Tophali služila za odbranu ostalih manastira na ostrvima. Na najvišoj koti ostrva, očuvani su ostaci male crkvice.

Kom

Na ostrvu Andrijska gora, nedaleko od Žabljaka Crnojevića, Đurđe i Lješ Crnojević podigli su manastir Kom, između 1415. i 1427. godine. Arhitekturu manastira čine manja jednobrodna crkva, sa otvorenim trijemom i više pomoćnih prostorija. U crkvi Uspenja Bogorodice očuvan je živopis iz XV i XVI vijeka, sa scenama iz života Hrista i Bogorodice. U centralnom prostoru hrama nalaze se četiri nadgrobne ploče vladara iz dinastije Crnojevića. Kratko vrijeme na Komu je bilo sjedište Zetske mitropolije. Godine 1831. u ovom manastiru zamonašen je i rukopoložen za arhimandrita Petar II Petrović Njegoš.

Osim ovih u bližem i daljem zaleđu jezera nalaze se i manastiri Orahovo, Gornji Brčeli, Donji Brčeli i Jeksa.

Tvrđave koje su čuvale stražu

Lesendro

Petar II Petrović Njegoš podigao je 1843. godine na ostrvu u blizini Vranjine, tvrđavu površine oko 3.000 kvadrata. U to vrijeme služila je kao vojnička predstraža za odbranu Rijeke Crnojevića pa su je često nazivali „ključem od jezera“. Krajem iste godine Turci su je zauzeli, proširili i utvrdili visokim bedemima i kulama. Njegoš je u više navrata bezuspješno pokušavao da povrati utvrđenje, pa je u narodu ostala izreka: “Izgore ka’ vladika za Lesendrom”. Poslije oslobođenja od Turaka 1878. godine, ovdje je sagrađena oružnica, koja je služila do Prvog svjetskog rata.

Grmožur

U priobalnom pojasu sela Godinja na ostrvu je 1847. godine izgrađen fortifikacioni (odbrambeni) kompleks nepravilnog izduženog oblika, sa dva ulaza. U knjaza Nikole objekat je pretvoren u zatvor. Pošto ni zavorenici ni stražari nisu znali da plivaju, bjekstvo je bilo nemoguće, pa je zbog toga Grmožur nazvan crnogorski Alkatraz.

Tophali

Na istoimenom malom ostrvu, nedaleko od sela Ckla u Krajini, nalaze se ostaci masivne srednjovjekovne kule. Ona je štitila prilaz glavicama - ostrvima na kojima su Balšići sagradili manastire. Pretpostavlja se da je nastala u krajem 14. vijeka.

Besac

Utvrđenje su neposredno iznad Virpazara izgradili Turci posle pada Donje Zete 1478. godine. Zbog svog povoljnog položaja imalo je značajnu ulogu u sistemu fortifikacija – odbrambenih utvrđenja na jezeru. Između dva svjetska rata u utvrđenju je bila žandarmerijska stanica, a u vrijeme italijanske okupacije tu je bio zatvor. Osim utvrđenja, jezero i njegova okolina obiluju arheloškim lokalitetima i tragovima naseljenosti od najstarijih vremena.